Zdanie złożone współrzędnie
W zdaniu złożonym współrzędnie żadne ze zdań składowych nie określa drugiego, a zdania te wzajemnie się uzupełniają. W zależności od tego, w jakim stosunku wobec siebie pozostają treści zdań współrzędnych, rozróżniamy cztery typy zdań złożonych współrzędnie.
W zdaniu złożonym współrzędnie żadne ze zdań składowych nie określa drugiego, a zdania te wzajemnie się uzupełniają. W zależności od tego, w jakim stosunku wobec siebie pozostają treści zdań współrzędnych, rozróżniamy cztery typy zdań złożonych współrzędnie.
Typy zdań złożonych współrzędnie
- łączne
Wypowiedzenie złożone współrzędnie łączne rozpoznajemy:- po tym samym wykonawcy czynności– Majka odrobi lekcje i pójdzie do koleżanki.
– Michał jest zdolny i uczy się dobrze. - lub po tym, że zapisane w takich zdaniach czynności odbywają się niezależnie od siebie w tym samym czasie lub miejscu, np.
– Spacerowałem po mieście a Majka oglądała wystawy sklepów.
– Z jednej strony boiska dziewczyny rozmawiały, a z drugiej strony chłopcy grali w piłkę. - Treść pierwszego zdania łączy się z treścią zdania drugiego, najczęściej za pomocą spójników: i, oraz, a, ani, ni, jak również, tudzież, zarazem, także, np.
1 2 Czytam książkę i słucham muzyki.
1 i 2
Wykres: ___________ ….. ___________
1. zdanie składowe 2. zdanie składowe
Zdania leżą na tym samym poziomie, co pokazuje, że nie są od siebie zależne.
- po tym samym wykonawcy czynności– Majka odrobi lekcje i pójdzie do koleżanki.
- rozłączne
- Wypowiedzenie złożone współrzędnie rozłączne rozpoznajemy po tym, że w zdaniach takich mówi się o czynnościach, które się wzajemnie wykluczają (nie mogą istnieć jednocześnie).
- To znaczy, że wykonawca czynności może i wykonuje tylko jedną z nich.
– Arek po przyjściu ze szkoły idzie na spacer z psem lub czyta gazety.
– Wieczorem będę oglądał film albo pójdę do kolegi.
– Idziesz z nami do kina czy zostajesz w domu?
– Idziesz, czy zostajesz?Treść pierwszego zdania wyklucza treść zdania drugiego; najczęściej zdania składowe
połączone są spójnikami: albo, lub, czy, bądź, np.
1 2
Czytam książkę albo słucham muzyki.
1 albo 2
Wykres: ___________← ….. →___________
1. zdanie składowe 2. zdanie składowe
- przeciwstawne
- Wypowiedzenie złożone współrzędnie przeciwstawne rozpoznajemy po tym, że treści zdań przeciwstawiają się sobie. Oznacza to, że mogą być w nich przeciwstawione różne osoby, cechy czy czynności.
– Wyszedłem wcześnie z domu, ale spóźniłem się do szkoły.
– Ty się śmiejesz, a jej jest przykro.
– Pokój Maćka jest mały lecz niezwykle przytulny.
– W Krakowie świeci słońce, natomiast w Warszawie pada deszcz.
– Dziewczęta były zmęczone, ale nie chciały zakończyć meczu.
– Ranek był bardzo chłodny, zaś wieczór okazał się bardzo ciepły. - Treść pierwszego zdania przeciwstawia się treści zdania drugiego.
- Najczęściej zdania składowe są połączone spójnikami: ale, lecz, a, jednak, zaś, natomiast
1 2 Nauczyłam się, ale dostałam dwóję.
1 ale 2
Wykres: ___________→ ….. ←___________
1. zdanie składowe 2. zdanie składowe
Strzałki rysowane „do siebie” uwydatniają przeciwstawność znaczeniową zdań składowych.
- Wypowiedzenie złożone współrzędnie przeciwstawne rozpoznajemy po tym, że treści zdań przeciwstawiają się sobie. Oznacza to, że mogą być w nich przeciwstawione różne osoby, cechy czy czynności.
- wynikowe
- Wypowiedzenie złożone współrzędnie wynikowe rozpoznajemy po tym, że treść zdania drugiego wynika z treści zdania pierwszego.
– Lubię fantastykę, więc pójdę do kina na „Władcę Pierścieni”.
– Byłem chory, dlatego nie mogłem przyjść do szkoły.
– Kościół był w remoncie, toteż nie mogliśmy go zwiedzić.
– Mamy wszystko przygotowane, zatem możemy zaczynać zawody.
– Chmurzy się, możemy zatem spodziewać się burzy.
W tego typu zdaniach zdania składowe najczęściej są połączone spójnikami: więc, zatem, toteż, dlatego, np.
1 2
Nauczyłam się, więc dostałam piątkę.
1 więc 2Wykres: ___________→ …..→ ___________
1. zdanie składowe 2. zdanie składowe - ....................................................................................................................................................................................................
Typy zdań złożonych podrzędnie
- podmiotowe
- orzecznikowe
- dopełnieniowe
- przydawkowe
- okolicznikowe
- miejsca,
- czasu,
- przyczyny,
- stopnia,
- sposobu,
- celu,
- przyzwolenia,
- warunku
Zdanie złożone podrzędnie podmiotowe
- Zastępuje podmiot zdania nadrzędnego.
- Odpowiada na pytania:
kto?, co?
zdanie nadrzędne
Ten dostanie nagrodę,
(kto?) zdanie podrzędne
kto okaże się najlepszy.
zdanie nadrzędne
Martwi mnie, (co?) zdanie podrzędne
że Joanna wyjeżdża.
Zdania złożone podrzędnie z podrzędnym podmiotowym
Ten dostanie nagrodę,
(kto?) zdanie podrzędne
kto okaże się najlepszy.
zdanie nadrzędne
Martwi mnie, (co?) zdanie podrzędne
że Joanna wyjeżdża.
Zdania złożone podrzędnie z podrzędnym podmiotowym
Zdanie złożone podrzędnie orzecznikowe
- Zastępuje orzecznik zdania nadrzędnego;
- Odpowiada na pytania:
kim jest?, czym jest?, jaki jest?,
jaki był?, kim stał się?, kim został?
zdanie nadrzędne
Maciek był tym,
(kim był?) zdanie podrzędne
na kim mi bardzo zależało.
zdanie nadrzędne
Andrzej jest taki,
(jaki jest?) zdanie podrzędne
że wszyscy koledzy go lubią.
zdanie nadrzędne
Śnieg był taki,
(jaki był?) zdanie podrzędne
że po chwili przemokliśmy.
zdanie nadrzędne
Kraków jest tym dla Polski,
(czym jest?) zdanie podrzędne
czym Rzym dla Europy.
zdanie nadrzędne
Hałas był taki,
(jaki był?) zdanie podrzędne
że nic nie można było zrozumieć.
Zdania złożone podrzędnie z podrzędnym orzecznikowym
Dobra rada!
Aby właściwie rozpoznać zdanie złożone z podrzędnym orzecznikowym, należy ustalić, czy w zdaniu nadrzędnym mamy
- po pierwsze – do czynienia z orzeczeniem imiennym,
- po drugie – czy orzecznik orzeczenia imiennego jest wyrażony zaimkiem, np,
– był taki,
– stała się tym,
– jest tym,
– został tym, itp.
Pamiętaj! Orzecznik to druga część orzeczenia imiennego, np.
Ranek był chłodny.- był chłodny to orzeczenie imienne,
- wyraz chłodny to orzecznik.
Zdanie złożone podrzędnie przydawkowe
- Zastępuje przydawkę zdania nadrzędnego.
- Jest rozwiniętym w formę zdania określeniem rzeczownika.
- Odpowiada na pytania:
jaki? jaka? jakie? który? która? które?
czyj? czyja? czyje? ile? z czego?
zdanie nadrzędne
Wykorzystałam pomysł,
(jaki?) zdanie podrzędne
który podsunęła mi Magda.
zdanie nadrzędne
Otrzymałam wiadomość,
(jaką?) zdanie podrzędne
że mój brat zdał maturę.
zdanie nadrzędne
Oglądałem film, (jaki?) zdanie podrzędne
który był naprawdę interesujący.
Zdanie złożone podrzędnie z podrzędnym przydawkowym.
Pamiętaj!
Wykorzystałam pomysł,
(jaki?) zdanie podrzędne
który podsunęła mi Magda.
zdanie nadrzędne
Otrzymałam wiadomość,
(jaką?) zdanie podrzędne
że mój brat zdał maturę.
zdanie nadrzędne
Oglądałem film, (jaki?) zdanie podrzędne
który był naprawdę interesujący.
Zdanie złożone podrzędnie z podrzędnym przydawkowym.
Pamiętaj!
- Przydawka jest określeniem rzeczownika.
- Oznacza właściwości przedmiotów, np. barwę, wielkość, kształt albo przynależność do kogoś.
Zdanie złożone podrzędnie dopełnieniowe
- Zastępuje dopełnienie zdania nadrzędnego.
- Odpowiada na pytania przypadków zależnych:
kogo?, czego?, komu?, czemu?
kogo?, co?
z kim?, z czym?
o kim?, o czym?
zdanie nadrzędne
Kasia powiedziała koleżankom,
(o czym?) zdanie podrzędne
że wyjeżdża do Peru.
zdanie nadrzędne
Lubię oglądać,
(co?) zdanie podrzędne
jak wschodzi słońce.
zdanie nadrzędne
Zastanawiałem się,
(nad czym?) zdanie podrzędne
jaki będzie temat wypracowania.
zdanie nadrzędne
Zaufam temu,
(komu?) zdanie podrzędne
kto mnie nie zawiedzie.
zdanie nadrzędne
Nie spodziewałam się,
(czego?) zdanie podrzędne
że spóźnisz się na nasze spotkanie.
zdanie nadrzędneDzieci nie chcą pamiętać,
(o czym?) zdanie podrzędne
o tamtych pechowych wydarzeniach.
Kasia powiedziała koleżankom,
(o czym?) zdanie podrzędne
że wyjeżdża do Peru.
zdanie nadrzędne
Lubię oglądać,
(co?) zdanie podrzędne
jak wschodzi słońce.
zdanie nadrzędne
Zastanawiałem się,
(nad czym?) zdanie podrzędne
jaki będzie temat wypracowania.
zdanie nadrzędne
Zaufam temu,
(komu?) zdanie podrzędne
kto mnie nie zawiedzie.
zdanie nadrzędne
Nie spodziewałam się,
(czego?) zdanie podrzędne
że spóźnisz się na nasze spotkanie.
zdanie nadrzędneDzieci nie chcą pamiętać,
(o czym?) zdanie podrzędne
o tamtych pechowych wydarzeniach.
Zdanie złożone podrzędnie okolicznikowe
- miejsca,
- czasu,
- przyczyny,
- stopnia,
- sposobu,
- celu,
- przyzwolenia,
- warunku
- Zastępuje okolicznik zdania nadrzędnego.
- Zdań złożonych podrzędnie okolicznikowych jest tyle, ile rodzajów okoliczników.
- Zdania okolicznikowe odpowiadają na pytania poszczególnych okoliczników.
- Odpowiada na pytania:
- miejsca
– gdzie?
– skąd?
– dokąd?– którędy?
– skąd?
– dokąd?– którędy?
zdanie nadrzędne
Jedź tam,
(gdzie?) zdanie podrzędne
gdzie rozciągają się najładniejsze widoki.
zdanie nadrzędne
tam dziś są ogromne grzyby.
zdanie podrzędne (gdzie?)
Gdzie padało dużo deszczu,
zdanie nadrzędne
Na wakacje pojadę tam, (gdzie?) zdanie podrzędne
gdzie urodziła się moja mama.
Zdanie złożone podrzędnie z podrzędnym okolicznikowym miejsca.
Jedź tam,
(gdzie?) zdanie podrzędne
gdzie rozciągają się najładniejsze widoki.
zdanie nadrzędne
tam dziś są ogromne grzyby.
zdanie podrzędne (gdzie?)
Gdzie padało dużo deszczu,
zdanie nadrzędne
Na wakacje pojadę tam, (gdzie?) zdanie podrzędne
gdzie urodziła się moja mama.
Zdanie złożone podrzędnie z podrzędnym okolicznikowym miejsca.
- czasu
– kiedy?
– jak długo?, jak dawno?– odkąd?, dokąd?
– jak długo?, jak dawno?– odkąd?, dokąd?
zdanie nadrzędne
Odwiedzę cię,
(kiedy?) zdanie podrzędne
kiedy tylko się rozpogodzi.
zdanie nadrzędne
Lubię patrzeć na niebo, (kiedy?) zdanie podrzędne
kiedy zapadnie zmrok.
Zdania złożone podrzędnie z podrzędnym okolicznikowym czasu.
Odwiedzę cię,
(kiedy?) zdanie podrzędne
kiedy tylko się rozpogodzi.
zdanie nadrzędne
Lubię patrzeć na niebo, (kiedy?) zdanie podrzędne
kiedy zapadnie zmrok.
Zdania złożone podrzędnie z podrzędnym okolicznikowym czasu.
- przyczyny
– dlaczego?
– z jakiego powodu?
– z jakiej przyczyny?
– z jakiego powodu?
– z jakiej przyczyny?
zdanie nadrzędne
Dzwonię do ciebie, (daczego?) zdanie podrzędne
bo nie byłaś dzisiaj w szkole.
zdanie nadrzędne
Spóźniłem się do szkoły, (dlaczego?) zdanie podrzędne
ponieważ nie zdążyłem na autobus.
Zdania złożone podrzędnie z podrzędnym okolicznikowym przyczyny.
Dzwonię do ciebie, (daczego?) zdanie podrzędne
bo nie byłaś dzisiaj w szkole.
zdanie nadrzędne
Spóźniłem się do szkoły, (dlaczego?) zdanie podrzędne
ponieważ nie zdążyłem na autobus.
Zdania złożone podrzędnie z podrzędnym okolicznikowym przyczyny.
- celu
– po co?
– w jakim celu?
– w jakim celu?
zdanie nadrzędne
Wyszła do sklepu, (po co?) wypowiedzenie podrzędne
żeby kupić świeże pieczywo.
zdanie nadrzędne
Iga pożyczyła mi rower,
(po co?) wypowiedzenie podrzędne
żebym mogła dojechać do domu.
Wypowiedzenie złożone podrzędnie z podrzędnym okolicznikowym celu.
Wyszła do sklepu, (po co?) wypowiedzenie podrzędne
żeby kupić świeże pieczywo.
zdanie nadrzędne
Iga pożyczyła mi rower,
(po co?) wypowiedzenie podrzędne
żebym mogła dojechać do domu.
Wypowiedzenie złożone podrzędnie z podrzędnym okolicznikowym celu.
- sposobu
– jak?
– w jaki sposób?
– w jaki sposób?
zdanie nadrzędne
Marcin pracował tak,
(jak, w jaki sposób?) zdanie podrzędne
że zasłużył na pochwałę.
zdanie nadrzędne
Zaśpiewam tak,
(jak?) zdanie podrzędne
żeby rodzice byli ze mnie dumni.
Zdanie złożone podrzędnie z podrzędnym okolicznikowym sposobu.
Marcin pracował tak,
(jak, w jaki sposób?) zdanie podrzędne
że zasłużył na pochwałę.
zdanie nadrzędne
Zaśpiewam tak,
(jak?) zdanie podrzędne
żeby rodzice byli ze mnie dumni.
Zdanie złożone podrzędnie z podrzędnym okolicznikowym sposobu.
- warunku
– pod jakim warunkiem?
– w jakim wypadku?
– jeśli co?
– w jakim wypadku?
– jeśli co?
zdanie nadrzędne
Umówię się z tobą, (pod jakim warunkiem?) zdanie podrzędne
jeśli zaprosisz mnie do kina.
zdanie nadrzędne
Miałbyś kłopoty, (pod jakim warunkiem?) zdanie podrzędne
gdybyś nie zdał egzaminu
Zdania złożone podrzędnie z podrzędnym okolicznikowym warunku.
- przyzwolenia
– mimo co?– mimo czego?
zdanie nadrzędne
Chociaż było wietrznie, (mimo czego?) zdanie podrzędne
wiele osób wybrało się na spacer.
zdanie nadrzędne
Mimo że padał śnieg,
(mimo czego?) zdanie podrzędne
wszystkie drogi były przejezdne.
Chociaż byłem chory,
(pomimo czego?) zdanie podrzędne
poszedłem do szkoły.
Zdanie złożone podrzędnie z podrzędnym okolicznikowym przyzwolenia.
- stopnia
– w jakim stopniu?
– jak bardzo?
– jak bardzo?
zdanie nadrzędne
Krzysiek opowiadał tak śmieszne dowcipy, (jak bardzo śmieszne?) zdanie podrzędne
że mógłby występować w kabarecie.
zdanie nadrzędne
Muzyka była tak głośna, (jak głośna?) zdanie podrzędne
że trzęsły się ściany.
Krzysiek opowiadał tak śmieszne dowcipy, (jak bardzo śmieszne?) zdanie podrzędne
że mógłby występować w kabarecie.
zdanie nadrzędne
Muzyka była tak głośna, (jak głośna?) zdanie podrzędne
że trzęsły się ściany.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz